Quy trình sản xuất dược liệu: Công nghệ sấy hiện đại giữ trọn dược tính

Trong sản xuất dược liệu, công đoạn sấy khô thảo dược đóng vai trò vô cùng quan trọng. Từ khâu thu hoạch đến khi cho ra thành phẩm, dược liệu cần được xử lý cẩn thận để giữ được hoạt chất và chất lượng. Đặc biệt, việc áp dụng công nghệ sấy hiện đại giúp thảo dược khô được bảo quản lâu hơn mà không mất đi dược tính, màu sắc hay mùi hương vốn có.

1. Tầm quan trọng của công đoạn sấy khô trong sản xuất dược liệu

Sấy khô là bước không thể thiếu để bảo quản và kéo dài tuổi thọ của dược liệu. Ngay sau khi thu hái, thảo dược tươi chứa hàm lượng nước rất cao. Độ ẩm lớn là môi trường thuận lợi cho vi khuẩn, nấm mốc sinh sôi, dẫn đến dược liệu bị phân hủy và biến chất.

Nhờ sấy khô loại bỏ phần lớn nước khỏi thảo dược, chúng ta ngăn chặn được sự phát triển của vi sinh vật gây hại, bảo vệ dược liệu khỏi nguy cơ ẩm mốc và hư hại. Điều này giúp kéo dài thời gian bảo quản của dược liệu lên đáng kể, có thể từ vài tháng đến vài năm tùy loại, so với chỉ vài ngày nếu để tươi.

Không chỉ ngăn hỏng mốc, sấy đúng cách còn giữ được hoạt chất quý giá và chất lượng của thảo dược. Nhiều thành phần hóa học trong dược liệu có thể bị phân hủy hoặc biến đổi nếu không được làm khô kịp thời ở điều kiện thích hợp​

Bên cạnh việc bảo toàn dược tính, sấy khô còn mang lại nhiều lợi ích thực tiễn khác cho quá trình sản xuất dược liệu. Trước hết, thảo dược sau khi sấy sẽ nhẹ hơn rất nhiều do nước đã thoát hơi, giúp việc đóng gói, vận chuyển đến các cơ sở chế biến hoặc phân phối trở nên dễ dàng và tiết kiệm chi phí hơn. 

Tóm lại, công đoạn sấy khô giữ vai trò then chốt trong quy trình sản xuất dược liệu. Đây là bước giúp ổn định chất lượng, bảo quản lâu dài và tạo tiền đề cho các khâu chế biến, phân phối tiếp theo. Để thực hiện hiệu quả công đoạn này, việc ứng dụng công nghệ sấy hiện đại phù hợp là cực kỳ cần thiết. Phần tiếp theo chúng ta sẽ tìm hiểu về các công nghệ sấy phổ biến đang được sử dụng hiện nay và lợi ích cụ thể của chúng đối với chất lượng thảo dược.

2. Các phương pháp sấy dược liệu hiện đại phổ biến

Hiện nay, có ba công nghệ sấy dược liệu được sử dụng rộng rãi nhất: sấy đối lưu (sấy nhiệt nóng), sấy lạnh và sấy thăng hoa (đông khô)​. Mỗi phương pháp có nguyên lý vận hành khác nhau và ưu nhược điểm riêng, phù hợp với từng loại thảo dược và mục đích sử dụng. Dưới đây là tổng quan về ba phương pháp sấy hiện đại này:

• Sấy đối lưu (sấy nhiệt nóng)

Sấy đối lưu là phương pháp sấy khô truyền thống và phổ biến nhất, sử dụng luồng không khí nóng tuần hoàn để làm khô dược liệu. Nguyên lý của sấy đối lưu tương tự như phơi nắng tự nhiên nhưng được tăng cường hiệu suất nhờ kiểm soát lưu lượng gió và nhiệt độ ổn định​. Dược liệu được đặt trong buồng sấy, không khí nóng thổi qua sẽ làm nước bốc hơi nhanh khỏi nguyên liệu, sau đó hơi nước được thoát ra ngoài. Nhờ nhiệt độ cao, thời gian sấy đối lưu thường khá nhanh và có thể xử lý số lượng lớn dược liệu trong mỗi mẻ sấy.

Phương pháp sấy đối lưu có ưu điểm về tính linh hoạt và chi phí đầu tư thấp. Kỹ thuật này áp dụng hiệu quả cho nhiều dạng sản phẩm khác nhau, từ dược liệu thô cứng, chưa cắt lát (ví dụ: rễ, vỏ cây) cho đến dược liệu dạng bột, hạt. Nhờ luồng khí nóng tuần hoàn, sản phẩm được làm khô tương đối đồng đều, ít bị co ngót hay biến dạng so với phơi nắng thủ công.

Tuy nhiên, nhược điểm của sấy đối lưu là do sử dụng nhiệt độ cao nên có thể ảnh hưởng đến một số hoạt chất nhạy cảm nhiệt trong dược liệu. Nếu không điều chỉnh nhiệt độ phù hợp, thảo dược chứa tinh dầu hoặc dược liệu có hoạt chất dễ phân hủy ở nhiệt độ cao sẽ bị giảm tác dụng (do tinh dầu bay hơi, hoạt chất bị phá hủy)​

• Sấy lạnh (công nghệ bơm nhiệt)

Sấy lạnh là phương pháp sấy sử dụng không khí ở nhiệt độ thấp hơn bình thường (thường khoảng 30–60°C) và độ ẩm không khí rất thấp để làm khô dược liệu​. Thay vì hong khô bằng hơi nóng ẩm, máy sấy lạnh sẽ tách ẩm không khí trước khi thổi qua nguyên liệu. Nhờ đó, không khí vào buồng sấy vừa khô ráo vừa ấm vừa phải, giúp quá trình bay hơi nước diễn ra nhanh mà không cần nhiệt độ cao.

Ưu điểm lớn nhất của sấy lạnh là bảo toàn chất lượng thảo dược tốt hơn so với sấy nóng thông thường. Do nhiệt độ sấy thấp hơn, các hoạt chất và tinh dầu tự nhiên trong dược liệu ít bị tổn hao, màu sắc thảo dược tươi hơn (ít bị xỉn màu) và hương thơm được giữ nhiều hơn. Bên cạnh đó, vì không khí sấy đã được làm khô, thảo dược không bị “hấp hơi” như trong môi trường nóng ẩm, do đó ít xảy ra hiện tượng thảo dược bị nhũn hoặc biến màu trong quá trình sấy​. Đáng chú ý, công nghệ sấy lạnh tiết kiệm điện năng hơn so với sấy nhiệt truyền thống.

Dù vậy, hạn chế của sấy lạnh là chi phí thiết bị cao hơn so với máy sấy đối lưu truyền thống do công nghệ phức tạp hơn (tích hợp máy bơm nhiệt và hệ thống tách ẩm).

• Sấy thăng hoa (đông khô)

Sấy thăng hoa (còn gọi là đông khô, tiếng Anh: freeze drying) là công nghệ sấy tiên tiến nhất hiện nay để làm khô và bảo quản dược liệu. Phương pháp này hoạt động dựa trên nguyên lý thăng hoa của nước – tức là làm nước chuyển trực tiếp từ thể rắn (đá) sang thể khí mà không qua giai đoạn lỏng. Quy trình sấy thăng hoa diễn ra trong buồng sấy chân không ở nhiệt độ rất thấp (âm độ). Trước tiên, dược liệu được cấp đông đến khi hầu hết nước bên trong chuyển thành đá rắn. Sau đó, dưới áp suất thấp, hơi ấm nhẹ được cung cấp làm đá trong dược liệu thăng hoa thành hơi nước và được hút ra ngoài. Cuối cùng, sản phẩm được sấy thêm một thời gian để loại bỏ nốt lượng ẩm còn lại, đạt độ khô gần như tuyệt đối.

Ưu điểm nổi bật của sấy thăng hoa là khả năng giữ gần như trọn vẹn chất lượng ban đầu của dược liệu. Do quá trình sấy diễn ra ở nhiệt độ âm và trong chân không, các thành phần dinh dưỡng và hoạt chất sinh học không bị phá hủy, màu sắc, mùi thơm, vị tự nhiên của thảo dược gần như được bảo toàn nguyên vẹn​. Nhờ giữ được độ xốp và màu sắc đẹp, thảo dược sấy thăng hoa có tính thẩm mỹ cao và rất dễ nghiền thành bột mịn nếu cần (do giòn xốp). Độ ẩm cuối của sản phẩm có thể xuống dưới 5%, thậm chí dưới 1%, giúp ngăn ngừa tuyệt đối vi khuẩn, nấm mốc và bảo quản cực lâu trong bao bì kín.

Sấy thăng hoa thực sự lý tưởng cho những dược liệu quý, đắt tiền hoặc nhạy cảm (như nhân sâm, nhung hươu, đông trùng hạ thảo,…), vì nó giữ trọn dược tính và hương vị tốt nhất so với mọi phương pháp khác. Công nghệ này cũng được áp dụng rộng rãi trong ngành dược phẩm, thực phẩm cao cấp nhờ ưu việt về chất lượng sản phẩm​. Tuy nhiên, nhược điểm lớn của sấy thăng hoa là chi phí đầu tư thiết bị và vận hành rất cao. Hiện nay tại Việt Nam, một số doanh nghiệp lớn và viện nghiên cứu đã đầu tư công nghệ này để chế biến thảo dược chất lượng cao.

3. Lợi ích của công nghệ sấy hiện đại đối với chất lượng dược liệu

Việc áp dụng các công nghệ sấy hiện đại trong sản xuất dược liệu đã đem lại những cải thiện rõ rệt về chất lượng sản phẩm thảo dược. Trước hết, nhờ kiểm soát tốt nhiệt độ và độ ẩm sấy, các phương pháp này giúp giữ nguyên hàm lượng hoạt chất trong dược liệu, tức là giữ trọn dược tính chữa bệnh của thảo dược sau khi sấy khô. Những thành phần quý (alkaloid, flavonoid, tinh dầu, vitamin, v.v.) hầu như không bị thất thoát hoặc phân hủy, đặc biệt khi sử dụng các công nghệ sấy lạnh và sấy thăng hoa tiên tiến.

Bên cạnh đó, màu sắc và mùi hương tự nhiên của thảo dược cũng được bảo toàn tốt hơn nhờ công nghệ sấy hiện đại. Tương tự, các hương thơm tinh dầu đặc trưng của dược liệu (như mùi menthol của bạc hà, mùi quế, hồi, v.v.) không bị bay hơi mất mà vẫn thơm dịu trong dược liệu đã sấy. Điều này có ý nghĩa quan trọng vì mùi và màu không chỉ tạo cảm quan hấp dẫn mà còn là dấu hiệu cho thấy hoạt chất vẫn còn nhiều.

Tóm lại, công nghệ sấy hiện đại giúp dược liệu khô đạt chất lượng cao nhất có thể: dược tính được giữ nguyên, màu sắc bắt mắt, hương thơm tự nhiên. 

4. Mộc Nam tiên phong áp dụng công nghệ cao trong các sản phẩm

Mộc Nam không chỉ kết nối các vùng trồng mà còn tiên phong áp dụng các công nghệ cao trong chế biến dược liệu, trong đó công nghệ sấy là một điển hình. Mộc Nam ưu tiên lựa chọn công nghệ sấy phù hợp với từng loại dược liệu để thu được thành phẩm có hoạt chất tối đa đem lại sản phẩm có hiệu quả cao tới tay người dùng. Đó cũng là điều giúp Mộc Nam nâng tầm dược liệu Việt như tôn chỉ của mình.